Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau to jedno z najbardziej ponurych miejsc w historii ludzkości. Był on największym obozem zagłady utworzonym przez nazistowskie Niemcy w okupowanej Polsce podczas II wojny światowej. Geneza jego powstania sięga 1940 roku, kiedy to niemieckie władze okupacyjne zdecydowały o utworzeniu obozu koncentracyjnego na terenach wsi Oświęcim. W krótkim czasie obóz ten rozrósł się w ogromny, złożony kompleks, który stał się symbolem ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości.
Geneza powstania obozu Auschwitz
Decyzja o utworzeniu obozu koncentracyjnego Auschwitz zapadła w Berlinie wiosną 1940 roku. Niemcy zamierzali stworzyć obóz, w którym osadzani będą jeńcy wojenni oraz przeciwnicy polityczni III Rzeszy. Lokalizacja w Oświęcimiu została wybrana ze względu na dogodne położenie komunikacyjne - w pobliżu znajdował się ważny węzeł kolejowy. Początkowo obóz mieścił się w budynkach dawnych koszar wojskowych. Pierwszy transport więźniów trafił do niego 14 czerwca 1940 roku. Byli to Polacy aresztowani za działalność konspiracyjną. W kolejnych miesiącach do obozu deportowano tysiące więźniów z terenów okupowanej Polski, a także jeńców wojennych.
Lokalizacja i budowa obozu
Położenie obozu
Obóz Auschwitz położony był w południowej Polsce, na terenie wcielonym do III Rzeszy, ok. 60 km od Krakowa. Znajdował się na obszarze dwóch miejscowości - Oświęcimia i Brzezinki (niemiecka nazwa Birkenau), stąd jego pełna nazwa Auschwitz-Birkenau. Tereny te wybrano ze względu na ich odizolowanie od większych skupisk ludności oraz bliskość linii kolejowej łączącej Śląsk z Generalnym Gubernatorstwem.
Infrastruktura obozowa
Na terenie obozu Auschwitz Niemcy zbudowali rozbudowaną infrastrukturę obozową. Był to ogromny kompleks baraków, budynków administracyjnych i obiektów służących eksterminacji. W 1941 roku rozpoczęto budowę drugiej części obozu Birkenau, która stała się epicentrum Holokaustu. Znajdowały się tam baraki dla więźniów, rampa kolejowa oraz komory gazowe i krematoria. Cały obóz ogrodzono podwójnym płotem z drutu kolczastego pod napięciem.
Warunki w obozie
Warunki panujące w obozie Auschwitz były nieludzkie. Więźniów trzymano w przepełnionych barakach, często bez dostępu do sanitariatów. Codziennie byli oni budzeni przed świtem, a następnie pędzeni do wyczerpującej, niewolniczej pracy. Otrzymywali skąpe racje żywnościowe. Częste były egzekucje i okrutne kary. Panował terror i poniżanie ludzkiej godności. Ogromna liczba osadzonych codziennie umierała z wycieńczenia, chorób i głodu.
Więźniowie Auschwitz
Skład narodowościowy
W Auschwitz osadzani byli więźniowie różnych narodowości. Najliczniejszą grupę stanowili Żydzi, głównie z Polski i innych krajów okupowanej Europy. Szacuje się, że ponad 1 mln ofiar Auschwitz stanowili Żydzi. Inną liczną grupą byli Polacy - zarówno jeńcy wojenni, jak i więźniowie polityczni. W obozie przebywali również Romowie, Rosjanie, a pod koniec wojny także jeńcy alianccy i niemieccy.
Liczba osadzonych
Łącznie w okresie 1940-1945 do Auschwitz trafiło ok. 1,3 mln ludzi z całej okupowanej Europy. Była to największa liczba więźniów spośród wszystkich obozów koncentracyjnych. Szczytowy okres przypada na lata 1942-1944, kiedy funkcjonowały komory gazowe. Codziennie do obozu docierały transporty z tysiącami skazanych na śmierć.
Codzienne życie więźniów
Codzienne życie więźniów w Auschwitz to ciąg nieludzkich cierpień i upokorzeń. Rankiem musieli stawać do wielogodzinnych apeli, po których pędzono ich do pracy. Wykonywali różne zajęcia zlecane przez SS - od budowlanych po prace w fabrykach. Po pracy następowały kolejne apele i capstrzyki. Więźniowie byli bici, upokarzani i maltretowani przez strażników. Panował stały głód i pragnienie. Esesmani często urządzali selekcje wśród więźniów, wysyłając niezdolnych do pracy do komór gazowych.
Eksterminacja w Auschwitz
Komory gazowe i krematoria
Symbolem ludobójstwa w Auschwitz stały się komory gazowe i krematoria. Znajdowały się one w obozie Birkenau i służyły masowej zagładzie więźniów. Ofiary były mordowane cyklonem B. Zwłoki palono w krematoriach. W szczytowym okresie działania zakładów śmierci w Auschwitz ginęło dziennie do 6 tysięcy ludzi.
Eksperymenty medyczne
W obozie Auschwitz niemieccy lekarze SS przeprowadzali zbrodnicze eksperymenty medyczne na więźniach. Były to pseudonaukowe badania, które prowadził m.in. Josef Mengele. Więźniowie byli celowo zakażani chorobami, poddawani zbędnym operacjom lub sterylizacji. Eksperymenty te powodowały nieopisane cierpienia ofiar.
Praca niewolnicza więźniów
Więźniowie Auschwitz masowo wykorzystywani byli do niewolniczej pracy na rzecz III Rzeszy. Pracowali przy rozbudowie obozu, w kamieniołomach, fabrykach zbrojeniowych czy przy produkcji materiałów budowlanych. Harówka w połączeniu z głodem powodowała wyniszczenie i śmierć setek tysięcy osadzonych.
Wyzwolenie Auschwitz
Armia Czerwona
27 stycznia 1945 roku obóz Auschwitz został wyzwolony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Była to 60. Armia 1 Frontu Ukraińskiego dowodzona przez marszałka Iwana Koniewa. Wyzwolenie było rezultatem ofensywy radzieckiej na terenie Polski. Niemcy przed ucieczką zniszczyli część infrastruktury obozowej.
Liczba ocalonych
W chwili wyzwolenia w Auschwitz przebywało ok. 7 tys. więźniów. Byli to ludzie skrajnie wyczerpani i schorowani. Zdołano uratować ich przed śmiercią głodową i epidemiami. Niestety większość spośród 1,3 mln osadzonych w Auschwitz poniosła śmierć w wyniku eksterminacji, głodu i chorób.
Procesy zbrodniarzy
Po wojnie część zbrodniarzy SS z Auschwitz poniosła karę. W 1947 roku w Krakowie odbył się proces oświęcimski, w którym skazano na śmierć byłego komendanta Rudolfa Hossa. Inni zbrodniarze byli sądzeni w procesach norymberskich. Jednak wielu uniknęło kary, a zło się ukryć lub uciekło za granicę.
Pamięć o Auschwitz
Muzeum Auschwitz-Birkenau
W 1947 roku na terenie byłych obozów Auschwitz i Birkenau utworzono Muzeum. Jego zadaniem jest upamiętnienie ofiar i zachowanie materialnych dowodów zbrodni. Co roku muzeum odwiedza ponad 2 mln osób z całego świata.
Miejsce Pamięci
W 1979 roku obóz został wpisany na listę UNESCO jako pomnik historii ludzkości. Jest symbolem Holocaustu i jednym z najważniejszych miejsc pamięci na świecie. Co roku 27 stycznia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
Edukacja o Holokauście
Wiedza o Auschwitz i Holokauście powinna być elementem edukacji młodych pokoleń na całym świecie. Tylko w ten sposób można budować świadomość i przeciwdziałać kolejnym ludobójstwom. Dlatego muzeum Auschwitz prowadzi bogatą działalność edukacyjną i badawczą.
Podsumowanie
Obóz Auschwitz-Birkenau to miejsce, które na zawsze pozostanie symbolem niewyobrażalnego okrucieństwa i bezmiaru ludzkich cierpień. Powstanie tej fabryki śmierci było możliwe dzięki zbrodniczej ideologii nazistowskiej i bierności ówczesnego świata. Eksterminacja setek tysięcy niewinnych ofiar to najczarniejsza karta w historii ludzkości. Dziś Auschwitz stanowi memento i przestrogę, by nigdy więcej nie dopuścić do podobnych zbrodni. Obowiązkiem nas wszystkich jest czcić pamięć ofiar i chronić prawdę o Holokauście.
Tagi
Udostępnij
