Europa i świat w okresie międzywojennym to czas trudnych konfliktów, złożonych decyzji politycznych i przemian społecznych, które odcisnęły piętno na historii XX wieku. Po zakończeniu I wojny światowej Europa stanęła w obliczu ogromnych zmian terytorialnych i politycznych, które doprowadziły do powstania nowych państw, a także radykalnych ruchów społecznych i ideologicznych. Ten burzliwy okres stał się areną krwawych konfliktów, wyścigu zbrojeń i narastających napięć, które w końcu doprowadziły do wybuchu II wojny światowej.
Przyczyny I wojny światowej i jej skutki w Europie
Początek dwudziestolecia międzywojennego w Europie był naznaczony traumą I wojny światowej, konfliktu o skali dotąd niespotykanej. Ta krwawa wojna, która miała miejsce w latach 1914-1918, pozostawiła po sobie ogromne spustoszenie materialne i ludzkie. Miliony żołnierzy i cywilów zginęło na frontach, a całe regiony legły w gruzach. Jedną z głównych przyczyn wybuchu wojny był rozwijający się na przełomie XIX i XX wieku nacjonalizm oraz rywalizacja mocarstw o strefy wpływów kolonialnych.
Zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie w 1914 roku przez serbskiego zamachowca stało się bezpośrednim pretekstem do wypowiedzenia wojny Serbii przez Austro-Węgry. Wkrótce po tym doszło do rozlania się konfliktu na inne kraje europejskie wskutek sojuszy obronnych. Przeciwko sobie stanęły mocarstwa EntEnty (Wielka Brytania, Francja, Rosja) oraz Państwa Centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja). Wielka wojna zakończyła się dopiero w 1918 roku, pozostawiając po sobie ogromne zniszczenia i traumę na całym kontynencie.
Traktat wersalski i nowy podział Europy
Klęska Państw Centralnych doprowadziła do rozkładu wielonarodowych imperiów - Niemiec, Austro-Węgier, Rosji i Turcji. Na gruzach tych mocarstw powstały nowe, niepodległe państwa narodowe, takie jak Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Węgry, Austria, Finlandia, Łotwa, Estonia i Litwa. Traktat wersalski z 1919 roku narzucił Niemcom surowe warunki i obciążył je winą za rozpętanie wojny, nakładając na nie ogromne reparacje wojenne.
Ta nowa rzeczywistość geopolityczna w Europie po I wojnie światowej stała się żyzną glebą dla dalszych konfliktów i napięć. Nowo powstałe państwa narodowe często borykały się z problemami wewnętrznymi, takimi jak mniejszości narodowe, spory graniczne i trudności gospodarcze. Jednocześnie dawne mocarstwa, pokonane w wojnie, żywiły głęboką urazę i dążyły do rewanżu, co wyraźnie widać było w przypadku Niemiec.
Powstanie nowych państw po I wojnie światowej w Europie
Upadek wielkich imperiów po I wojnie światowej doprowadził do powstania wielu nowych, niepodległych państw narodowych w Europie Środkowej i Wschodniej. Ten proces, znany jako "prawo narodów do samostanowienia", był jedną z kluczowych zasad określonych przez prezydenta USA Woodrowa Wilsona w jego Czternastu Punktach. Nowa mapa polityczna Europy wyłoniła się z gruzów dawnych mocarstw, takich jak Niemcy, Austro-Węgry, Rosja i Turcja.
- Polska odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów.
- Powstały nowe kraje, takie jak Czechosłowacja, Jugosławia, Węgry i Austria.
- Na gruzach Imperium Rosyjskiego wyłoniły się niepodległe państwa bałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia.
- Finlandia uzyskała niezależność od Rosji.
Choć narodziny tych nowych państw narodowych była postrzegana jako zwycięstwo idei samostanowienia narodów, to proces ten nie przebiegł bez komplikacji. Wiele z tych krajów borykało się z problemami mniejszości narodowych, sporami terytorialnymi i trudnościami gospodarczymi. Ponadto, dawne mocarstwa, takie jak Niemcy i Rosja, nie pogodziły się z utratą swoich dawnych terytoriów, co tylko podsycało napięcia i konflikty w kolejnych latach.
Czytaj więcej: Więźniowie Auschwitz - skąd pochodzili? Liczby i statystyki
Rewolucja bolszewicka w Rosji i powstanie ZSRR 1917-1922
Jednym z kluczowych wydarzeń, które zmieniło oblicze Europy po I wojnie światowej, była rewolucja bolszewicka w Rosji. W 1917 roku, w środku globalnego konfliktu wojennego, carska Rosja została ogarnięta falą rewolucyjnych protestów i strajków. Skutkowało to obaleniem caratu i przejęciem władzy przez partię bolszewików pod przywództwem Włodzimierza Lenina.
"Cała władza do rad!" - to hasło bolszewików stało się symbolem rewolucji, która zmieniła oblicze Rosji i wpłynęła na losy całej Europy.
Po trzech latach krwawej wojny domowej, w 1922 roku oficjalnie utworzono Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) - pierwsze w historii państwo oparte na ideologii komunistycznej. ZSRR stał się potęgą militarną i ideologiczną, która zaczęła rywalizować z kapitalistycznymi demokracjami Zachodu o wpływy na arenie międzynarodowej.
Ekspansja ideologii komunistycznej
Rewolucja bolszewicka zapoczątkowała nurt, który miał ogromny wpływ na losy Europy i świata w kolejnych dekadach. Ideologia komunistyczna zaczęła się rozprzestrzeniać, znajdując zwolenników wśród robotników i rewolucjonistów w wielu krajach. Dochodziło do prób rewolucji komunistycznych, jak na przykład w Niemczech (1919) i na Węgrzech (1919). Choć te rewolty zostały stłumione, to dobitnie pokazały, że idee komunistyczne stanowią zagrożenie dla istniejącego porządku w Europie.
| Państwo | Rok | Wydarzenie |
| Rosja | 1917 | Rewolucja bolszewicka |
| Niemcy | 1919 | Próba rewolucji komunistycznej (Republika Bawarska) |
| Węgry | 1919 | Rewolucja komunistyczna (Węgierska Republika Rad) |
Powstanie ZSRR na gruzach carskiej Rosji zmieniło układ sił na kontynencie europejskim. Nowe, komunistyczne mocarstwo stało się źródłem napięć i rywalizacji ideologicznej z krajami kapitalistycznymi Zachodu. Ten antagonizm między blokiem państw socjalistycznych a światem zachodnim miał zdominować stosunki międzynarodowe w okresie dwudziestolecia międzywojennego i później, w czasach zimnej wojny.
Polityka nazistowskich Niemiec lat 30. XX wieku w Europie
Po klęsce w I wojnie światowej i narzuconych im surowych warunkach pokoju, Niemcy pogrążyły się w kryzysie gospodarczym i społecznym. To sprzyjało wzrostowi popularności radykalnych ruchów politycznych, takich jak narodowy socjalizm (nazizm) pod przywództwem Adolfa Hitlera. W 1933 roku Hitler został kanclerzem Niemiec, a jego partia NSDAP przejęła pełnię władzy, przekształcając kraj w totalitarną dyktaturę.
Nazistowskie Niemcy od samego początku prowadziły agresywną politykę zagraniczną, zmierzającą do rewizji postanowień traktatu wersalskiego i odbudowy potęgi militarnej. W 1935 roku Niemcy rozpoczęły remilitaryzację, łamiąc postanowienia traktatu. Dwa lata później doszło do tak zwanego "Anschlussu" - przyłączenia Austrii do Niemiec. W 1938 roku, wykorzystując kryzys sudecki, III Rzesza dokonała aneksji Sudetów należących do Czechosłowacji.
Pakt Ribbentrop-Mołotow i początek II wojny światowej
Kulminacyjnym punktem agresywnej polityki Hitlera było zawarcie w 1939 roku paktu o nieagresji z ZSRR, znanego jako pakt Ribbentrop-Mołotow. Ten niespodziewany sojusz dwóch totalitarnych mocarstw otworzył drogę do ataku na Polskę we wrześniu 1939 roku, co uznawane jest za początek II wojny światowej w Europie. W czasie wojny nazistowskie Niemcy dokonały licznych zbrodni wojennych i ludobójstwa na narodzie żydowskim (Holokaust), a także innych grupach etnicznych i mniejszościach.
Ekspansjonistyczna polityka Hitlera wzbudziła zaniepokojenie wśród państw zachodnich, takich jak Wielka Brytania i Francja. Jednak ich strategia "appeasementu", czyli ustępstw wobec żądań Niemiec, zawiodła i nie powstrzymała wybuchu globalnego konfliktu zbrojnego. II wojna światowa, zapoczątkowana przez Trzecią Rzeszę, była apogeum niekończących się konfliktów i napięć, które narosły w Europie w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
Kryzys gospodarczy lat 30. i jego konsekwencje w Europie
Okres dwudziestolecia międzywojennego był nie tylko areną narastających napięć politycznych i konfliktów zbrojnych, ale także głębokiego kryzysu gospodarczego. Wielki kryzys z lat 1929-1933, zapoczątkowany krachem na giełdzie nowojorskiej, gwałtownie uderzył w gospodarki europejskie i przyniósł skutki w postaci masowego bezrobocia, upadku firm oraz obniżenia poziomu życia ludności.
- W Niemczech kryzys doprowadził do 6 milionów bezrobotnych.
- W Wielkiej Brytanii co czwarty robotnik stracił pracę.
- Rolnictwo w krajach Europy Środkowo-Wschodniej pogrążyło się w ruinie.
Ten kryzys gospodarczy podważył wiarę wielu ludzi w kapitalizm i demokrację liberalną. Wielu zaczęło szukać ratunku w radykalnych ruchach politycznych, takich jak komunizm i faszyzm/nazizm. Narastające niezadowolenie społeczne było jednym z czynników, który ułatwił dojście do władzy Hitlera w Niemczech i umocnienie się dyktatur w innych krajach europejskich w tamtym okresie.
Narastanie napięć międzynarodowych przed II wojną światową
Ostatnia dekada dwudziestolecia międzywojennego była okresem narastających napięć i rywalizacji międzynarodowej w Europie. Kluczowymi graczami na tej scenie były mocarstwa rewizjonistyczne, takie jak nazistowskie Niemcy, faszystowskie Włochy oraz ZSRR, które dążyły do rewizji ładu terytorialnego ustalonego po I wojnie światowej. Z drugiej strony państwa zachodnie, takie jak Wielka Brytania i Francja, próbowały powstrzymać te rewizjonistyczne zapędy poprzez system sojuszy i traktatów.
W 1935 roku doszło do remilitaryzacji Nadrenii przez Niemcy, co stanowiło jawne złamanie postanowień traktatu wersalskiego. Rok później III Rzesza dokonała aneksji Austrii, a w 1938 roku przejęła kontrolę nad Sudedami należącymi do Czechosłowacji. Te akty agresji ze strony Hitlera spotykały się ze słabą reakcją mocarstw zachodnich, które stosowały politykę "appeasementu", licząc, że uda się w ten sposób uśmierzyć apetyt terytorialny Niemiec.
Niestety, ta strategia ustępstw wobec Hitlera zakończyła się całkowitą klęską. Gdy we wrześniu 1939 roku Niemcy dokonały inwazji na Polskę, państwa zachodnie zdały sobie sprawę, że trzeba będzie stoczyć wielką wojnę, aby powstrzymać ekspansję III Rzeszy. Tak rozpoczęła się II wojna światowa w Europie - krwawa kulminacja wszelkich napięć, konfliktów i antagonizmów, które narastały na kontynencie przez całe dwudziestolecie międzywojenne.
Podsumowanie
Dwudziestolecie międzywojenne było czasem ogromnych wstrząsów i przewartościowań w Europie i na świecie. Po traumie I wojny światowej Europa stanęła w obliczu licznych wyzwań - narodziły się nowe państwa narodowe, rewolucja bolszewicka zapoczątkowała ekspansję komunizmu, narastały konflikty i napięcia międzynarodowe. Wydarzenia tej burzliwej epoki, począwszy od powstania nowych granic po kryzys gospodarczy i dojście Hitlera do władzy, nakreśliły drogę do wybuchu II wojny światowej.
Choć wszyscy mieli nadzieję, że I wojna była "wojną na zakończenie wojen", to tragiczne losy ludzi i historyczne wydarzenia z lat 1918-1939 pokazały, jak złudne były te nadzieje. Dwudziestolecie międzywojenne okazało się tylko przedsionkiem do jeszcze większego kataklizmu, który wstrząsnął fundamentami cywilizacji europejskiej. Historia tych pierwszych 21 lat po I wojnie światowej stanowi bolesną, lecz jakże pouczającą lekcję o kruchości pokoju i potrzebie wyciągania wniosków z błędów przeszłości.
Tagi
Udostępnij
