Europa i świat przed I wojną światową to okres pełen napięć i konfliktów między głównymi mocarstwami. W tym czasie doszło do intensywnego wyścigu zbrojeń, który zwiększał prawdopodobieństwo wojny na kontynencie. Sytuacji nie poprawiały też kryzysy na Bałkanach, a szczególnie zamach w Sarajewie, który stał się bezpośrednią przyczyną I wojny światowej. Konflikt ten od 1914 roku przyniósł ogromne straty w ludziach i zmienił na zawsze mapę polityczną oraz społeczeństwa Europy.
Zwiększanie napięć między mocarstwami przed 1914
W początkach XX wieku doszło do znacznego wzrostu napięć pomiędzy głównymi mocarstwami europejskimi. Było to spowodowane rywalizacją kolonialną, wyścigiem zbrojeń oraz sprzecznymi ambicjami politycznymi. Największe antagonizmy występowały pomiędzy dwoma sojuszami - Trójprzymierzem z Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami oraz Trójporozumieniem z Rosją, Francją i Wielką Brytanią.
Niemcy dążyły do dominacji w Europie, zwłaszcza po objęciu władzy przez cesarza Wilhelma II w 1888 roku. Jego agresywna polityka zagraniczna, w tym wyścig zbrojeń morskich z Wielką Brytanią, budziła obawy innych państw. Francja natomiast pragnęła odzyskać Alzację i Lotaryngię utracone na rzecz Niemiec w 1871 roku. Z kolei Rosja dążyła do realizacji swoich ambicji na Bałkanach, co rodziło konflikt z Austro-Węgrami.
Wszystko to doprowadziło do serii kryzysów w początkach XX wieku, które zaostrzały antagonizmy i podsycały nieufność między mocarstwami. Kulminacją tych napięć były dwa kryzysy marokańskie w latach 1905-1906 oraz 1911 roku. Doprowadziły one Europę na skraj wojny, która wybuchła ostatecznie w 1914 roku.
Wyścig zbrojeń w Europie przed I wojną światową
Jedną z głównych przyczyn wzrostu napięć był intensywny wyścig zbrojeń, w który zaangażowały się wszystkie europejskie mocarstwa w latach 1890-1914. Był on spowodowany nie tylko narastającą nieufnością i obawami przed agresją, ale też postępem technicznym, który przyniósł nowe rodzaje broni - karabiny maszynowe, działa dalekiego zasięgu, okręty wojenne, samoloty i czołgi.
Niemcy, mając najsilniejszą armię lądową w Europie, dążyły do wzmocnienia swojej floty wojennej, by móc rywalizować z brytyjską Royal Navy. W latach 1898-1912 w ramach programu rozbudowy floty zbudowano m.in. 15 nowoczesnych drednotów. W odpowiedzi Brytyjczycy przystąpili do budowy jeszcze potężniejszych okrętów wojennych.
Z kolei Francja i Rosja modernizowały lądowe siły zbrojne, wprowadzając obowiązkową służbę wojskową. W sumie wydatki militarne głównych mocarstw wzrosły z 650 mln dolarów w 1900 roku do 1,8 mld w 1913 roku. Przyczyniło się do tego m.in. rozwijające się lobby zbrojeniowe. Drastyczny wzrost zbrojeń unaoczniał, że Europa zmierza w stronę wojny na niespotykaną dotąd skalę.
Produkcja uzbrojenia przed 1914 rokiem
| Państwo | Produkcja artylerii w 1914 r. | Produkcja karabinów w 1914 r. |
| Niemcy | 11 500 | 1,2 mln |
| Francja | 10 500 | 900 tys. |
Czytaj więcej: Więźniowie Auschwitz - skąd pochodzili? Liczby i statystyki
Konflikty na Bałkanach zapalnikiem I wojny światowej
Choć główne antagonizmy istniały pomiędzy Niemcami a Francją, Rosją i Wielką Brytanią, to jednak bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny światowej były narastające konflikty na Bałkanach. Ten niestabilny region, będący mieszanką różnych narodowości i kultur, był miejscem rywalizacji Austro-Węgier i Rosji o dominance.
Sytuację zaogniały dążenia niepodległościowe Słowian zamieszkujących Bałkany, popierane przez Rosję, przy jednoczesnym sabotażu ze strony Austro-Węgier. W 1908 roku Austria dokonała bezprawnej aneksji Bośni i Hercegowiny, co jeszcze bardziej podsyciło nacjonalizmy i dążenia niepodległościowe w regionie. W 1912 roku doszło do I wojny bałkańskiej, a w 1913 do II wojny bałkańskiej.
Kulminacją tych narastających antagonizmów był zamach w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku, kiedy serbski zamachowiec Gawriło Princip zastrzelił austriackiego następcę tronu Franciszka Ferdynanda. Stał się on idealnym pretekstem dla Austrii do rozprawy z Serbią. Ostatecznie doprowadziło to do wybuchu I wojny światowej z powodu systemu sprzecznych sojuszy w Europie.
Bitwy i działania zbrojne w czasie I wojny światowej
I wojna światowa na froncie zachodnim rozpoczęła się od niemieckiej inwazji na Belgię i północną Francję zgodnie z planem Schlieffena. Jednak bitwa nad Marną we wrześniu 1914 roku zatrzymała natarcie Niemców. W kolejnych latach front zachodni został unieruchomiony i przeszedł w wojnę pozycyjną okopów z nielicznymi, krwawymi ofensywami (np. bitwy pod Verdun czy nad Sommą).
Na froncie wschodnim początkowo Rosjanie odnieśli sukcesy, jednak później ponieśli klęskę w bitwie tannenberskiej i musieli się wycofać. W 1916 roku Brusiłow przeprowadził skuteczną ofensywę, lecz ostatecznie armia rosyjska uległa wyczerpaniu. Z kolei na Bałkanach Serbia została pokonana przez Austro-Węgry i Bułgarię, a Rumunia przez Niemcy.
Na morzach i oceanach trwała bezkompromisowa wojna podwodna, zwłaszcza po wprowadzeniu przez Niemcy nieograniczonego U-Boot Kriegu od 1917 roku. Z kolei na Bliskim Wschodzie Brytyjczycy stopniowo pokonywali wojska tureckie, zdobywając Jerozolimę i Bagdad. Po przystąpieniu USA do wojny w 1917 roku przewaga Ententy stała się przytłaczająca.
Rewolucje i niepokoje społeczne wywołane wojną
I wojna światowa wywołała ogromne konsekwencje społeczne i polityczne. Zubożenie społeczeństw, miliony ofiar i okropności na frontach zrodziły rewolucyjne nastroje wśród żołnierzy i robotników. Rosnące niezadowolenie doprowadziło do wybuchu rewolucji i powstania nowych ruchów politycznych.
W Rosji trwająca wojna, porażki militarne i zacofanie gospodarcze doprowadziły w 1917 roku najpierw do rewolucji lutowej, a później do przewrotu bolszewickiego w październiku. Rosja wystąpiła z wojny, a władzę przejęli komuniści z Włodzimierzem Leninem na czele, rozpoczynając budowę Związku Radzieckiego.
Rewolucyjne nastroje ogarnęły także Niemcy i Austro-Węgry. W 1918 roku doszło do powstania wmarynarki wojennej w Kilonii, a w listopadzie wybuchła rewolucja, która obaliła monarchię i cesarstwo. Podobnie upadła monarchia Habsburgów, a Austria i Węgry ogłosiły powstanie republik. Te przemiany przyspieszyły klęskę państw centralnych w wojnie.
Traktat wersalski i nowy porządek w Europie po 1918
Zakończenie I wojny światowej i klęska państw centralnych zostały przypieczętowane traktatem wersalskim z 28 czerwca 1919 roku. Był on dyktatem zwycięskich mocarstw Ententy, narzucającym surowe warunki pokonanym Niemcom i sojusznikom.
Na jego mocy Niemcy utraciły wszystkie swoje kolonie i były zmuszone zrzec się części terytoriów w Europie. Poniosły też ogromne reparacje wojenne, a armia została ograniczona do 100 tys. Ponadto uznano winę Niemiec za wywołanie wojny. Podobne traktaty (w Saint-Germain i Trianon) narzucono pokonanej Austrii i Węgrom.
Jednocześnie na gruzach dawnych imperiów powstało kilka nowych niepodległych państw - m.in. Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa i Polska. Nowy ład wersalski okazał się jednak niestabilny, torując drogę do kolejnego światowego konfliktu 20 lat później.
Niechaj Bóg broni mojej ojczyzny przed moimi przyjaciółmi. Od moich wrogów obronię ją sam.
Podsumowanie
W artykule przeanalizowaliśmy główne przyczyny, wydarzenia i konsekwencje I wojny światowej w kontekście sytuacji panującej w Europie i na świecie przed 1914 rokiem. Z powodu wielu czynników - wyścigu zbrojeń, rosnących nacjonalizmów, rywalizacji mocarstw, kryzysów kolonialnych i bałkańskich - nastąpiło nieuchronne załamanie dotychczasowego porządku.
Bezpośrednim zapalnikiem globalnego konfliktu stał się zamach w Sarajewie i rywalizacja Austro-Węgier z Serbią. W wyniku systemu sprzecznych sojuszy i solidarności militarnej I wojna światowa objęła Niemcy, Francję, Rosję, Wielką Brytanię i wiele innych państw. Przyniosła ona niewyobrażalne zniszczenia i miliony ofiar wśród żołnierzy i ludności cywilnej.
Towarzyszyły jej rewolucje społeczne i polityczne, które obaliły imperia Romanowów, Habsburgów i Hohenzollernów. Traktat wersalski zakończył wojnę, narzucając surowe warunki pokonanym Niemcom. Jednocześnie powstały nowe niepodległe państwa Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polska. I wojna światowa na zawsze zmieniła oblicze naszego kontynentu.
Przedstawione w artykule analizy i opisy wydarzeń historycznych pozwalają lepiej zrozumieć przyczyny największego dotąd globalnego konfliktu, jego przebieg i ogromne konsekwencje dla losów świata. Poznanie tej historii ma kluczowe znaczenie, aby podobna katastrofa nigdy się już nie powtórzyła.
Tagi
Udostępnij
