Uchwalenie Konstytucji marcowej dnia 17 marca 1921 r. było kluczowym wydarzeniem w historii odrodzonej Rzeczypospolitej. Praca nad nową ustawą zasadniczą trwała dwa lata, a udział w niej brali posłowie, eksperci oraz członkowie Komisji Konstytucyjnej. Konstytucja marcowa ustanawiała w Polsce ustrój demokratyczny, republikański i opierała się na trójpodziale władzy. Określała prawa i wolności obywatelskie, strukturę administracyjną państwa oraz kształtowała relacje między głównymi organami władzy.
Projekt Konstytucji marcowej i prace Komisji Konstytucyjnej
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, jednym z najważniejszych zadań młodego państwa było uchwalenie nowej konstytucji. Pracami nad przygotowaniem projektu ustawy zasadniczej zajęła się powołana w lutym 1919 roku Komisja Konstytucyjna. Przez kolejne dwa lata komisja zebrała się aż 106 razy, a jej wnioski były przedstawiane na 38 posiedzeniach Sejmu.
Komisja współpracowała z ekspertami z tzw. Ankiety Konstytucyjnej, która jako ciało doradcze przedstawiała posłom projekty konstytucji. Wszystkie propozycje zakładały republikańską formę państwa oraz utrzymanie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej (powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne wybory).
Wśród projektów znalazły się m.in. propozycja PPS zakładająca istnienie jednoizbowego parlamentu, szerokiego systemu socjalnego i uprzywilejowania własności spółdzielczej, projekt Związku Ludowo-Narodowego opowiadający się za dwuizbowym parlamentem oraz prawem weta dla prezydenta, a także koncepcja zdecentralizowanego państwa autorstwa prof. Józefa Buzka.
Spory wokół kształtu przyszłej konstytucji
Gorące dyskusje wśród posłów wywoływały takie kwestie, jak sposób wyboru prezydenta, status Kościoła katolickiego w państwie czy prawa mniejszości narodowych. Intensywne debaty trwały przez dwa lata, a prace nad konstytucją zawieszono tylko raz - w lipcu 1920 roku w obliczu zagrożenia suwerenności ze strony bolszewickiej Rosji.
Postanowienia nowej ustawy zasadniczej - Konstytucja marcowa
Ostateczny projekt konstytucji wzorowany był na systemie parlamentarno-gabinetowym III Republiki Francuskiej. Zgodnie z uchwalonym 17 marca 1921 roku dokumentem, Polska stała się Rzecząpospolitą, w której władza zwierzchnia należy do narodu. Struktura państwa oparta została na trójpodziale władzy.
Organem władzy ustawodawczej był Sejm, któremu konstytucja przyznawała pozycję głównego organu państwa z pełnią władzy ustawodawczej i kontrolą nad podporządkowaną mu Radą Ministrów. Mniejsze uprawnienia posiadał Senat. Kadencja 444 posłów i 111 senatorów trwała 5 lat, a byli oni wybierani w wyborach powszechnych.
„Długo wypracowywany, kompromisowy kształt Konstytucji marcowej pozostawał w zgodzie z charakterem innych ustaw zasadniczych uchwalanych w tym czasie w Europie. To fundamentalna różnica perspektyw. Po prostu pewne fundamentalne zasady ładu ustrojowego przyjmowali wówczas wszyscy" – prof. Włodzimierz Mędrzecki
Na czele władzy wykonawczej stał prezydent wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe. Reprezentował on państwo, powoływał premiera i ministrów, zwoływał parlamenty. Nie posiadał jednak inicjatywy ustawodawczej ani prawa weta. Obok niego władzę wykonawczą sprawował rząd, który określał najważniejsze zadania polityki.
Czytaj więcej: Setowałoanie noworocvych postanowień - zobacz, co wtedy krajowe gazety pisay.
Zmiany wprowadzone przez Konstytucję marcową w Polsce
Uchwalona konstytucja gwarantowała obywatelom szereg praw obywatelskich, w tym ochronę życia, wolności i mienia bez względu na pochodzenie, narodowość, język, rasę czy wyznanie. Zapewniała wolność słowa, prasy, sumienia i wyznania, pozwalała na zachowanie narodowości i pielęgnowanie mowy ojczystej. Stwierdzała równość wszystkich obywateli wobec prawa oraz likwidację przywilejów rodowych i stanowych.
- Prawo do pracy i ubezpieczeń społecznych
- Ochrona macierzyństwa i zakaz pracy dzieci poniżej 15 lat
- Bezpłatna nauka w szkołach państwowych i samorządowych
Konstytucja wprowadzała również podziału administracyjnego kraju na województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie, które miały być jednostkami samorządu terytorialnego. Kościół rzymskokatolicki, jako religia większości Polaków, zajmował w państwie "naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań".
| Władza ustawodawcza | Władza wykonawcza |
|---|---|
| Sejm - 444 posłów Senat - 111 senatorów Kadencja: 5 lat |
Prezydent - kadencja 7 lat Rząd (Rada Ministrów) |
Uroczystość uchwalenia Konstytucji marcowej dnia 17.03.1921
Dzień uchwalenia konstytucji przez Sejm Ustawodawczy miał uroczysty charakter. Ulice Warszawy wypełniły tłumy mieszkańców, a po przyjęciu ustawy zasadniczej do Sejmu przybył Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. Wspólnie z posłami i rządem udał się on następnie w uroczystym pochodzie do katedry św. Jana na nabożeństwo.
Podniosłą atmosferę tamtych chwil opisał w liście do matki amerykański ambasador Hugh S. Gibson: "Zgodnie ze starym obyczajem cały sejm przeszedł pieszo parę kilometrów do katedry i stał w nawie podczas ceremonii [...] Kiedy ceremonia się zakończyła [...] zabrzmiał potężny głos. Ktoś zaintonował stary hymn +Boże, coś Polskę+. Do śpiewu przyłączyły się tysiące ludzi w katedrze i tysiące wokół niej. Muszę przyznać, że nigdy nie słyszałem niczego bardziej imponującego".
Na zakończenie marszałek Wojciech Trąmpczyński i premier Wincenty Witos, oddając hołd twórcom Konstytucji 3 maja, złożyli kwiaty pod pomnikiem marszałka Sejmu Stanisława Małachowskiego.
Pozycja władzy ustawodawczej i prawa obywatelskie w ustawie
Zgodnie z postanowieniami Konstytucji marcowej, Sejm był głównym organem państwa posiadającym pełnię władzy ustawodawczej i kontrolę nad rządem. Jedną z fundamentalnych zasad nowego ustroju była silna pozycja władzy ustawodawczej oraz odpowiedzialność rządu przed parlamentem.
Ustawa zasadnicza gwarantowała obywatelom szereg wolności i praw osobistych. Mówiono w niej o równości wobec prawa, wolności słowa, sumienia, zrzeszania się oraz możliwości zachowania swojej narodowości i pielęgnowania języka ojczystego. Wprowadzała także ochronę pracy, prawa socjalne oraz bezpłatną naukę w szkołach publicznych.
Status Kościoła katolickiego w państwie
Kwestią budzącą kontrowersje był zapis o naczelnej roli Kościoła rzymskokatolickiego jako "religii przeważającej większości narodu". Choć zapewniano równouprawnienie wyznań, to katolicyzm zyskiwał uprzywilejowaną pozycję w państwie. Stosunek państwa do Kościoła miał zostać uregulowany w konkordacie ze Stolicą Apostolską, który zawarto w 1925 roku.
Krytyka Konstytucji marcowej i późniejsza nowelizacja
Już około 1925 roku zaczęły pojawiać się głosy krytyki wobec postanowień konstytucji. Zarzucano jej m.in. nadmierne uprawnienia Sejmu kosztem władzy wykonawczej, które miały prowadzić do częstych zmian rządów i opóźniać budowę stabilnych instytucji państwa.
Postulaty rewizji ustawy zasadniczej znalazły swoje odzwierciedlenie w noweli sierpniowej z 1926 roku, która wzmacniała pozycję prezydenta wobec parlamentu. W 1935 roku Konstytucja marcowa została ostatecznie zastąpiona przez nową, autorytarną Konstytucję kwietniową.
- Krytyka nadmiernych uprawnień Sejmu
- Nowela sierpniowa z 1926 r. - wzmocnienie pozycji prezydenta
- Uchwalenie Konstytucji kwietniowej w 1935 r.
Mimo to, część przepisów Konstytucji marcowej obowiązywała aż do 1990 roku, gdy swoją misję zakończyły władze RP na uchodźstwie. Był to symboliczny kres pierwszej w pełni demokratycznej ustawy zasadniczej odrodzonej Polski, która na długie lata wyznaczyła ramy ustrojowe młodego państwa.
Podsumowanie
Konstytucja marcowa była pierwszą w pełni demokratyczną ustawą zasadniczą odrodzonej Polski i kluczowym wydarzeniem w polskich dziejach i historii kraju. Jej uchwalenie 17 marca 1921 r. przez Sejm Ustawodawczy stanowiło zwycięstwo demokracji i przypieczętowało ustrój Rzeczypospolitej oparty na trójpodziale władzy, z silną pozycją Sejmu jako organu ustawodawczego.
Konstytucja marcowa gwarantowała obywatelom szereg praw obywatelskich, takich jak wolność słowa, sumienia i wyznania, równość wobec prawa czy możliwość zachowania tożsamości narodowej. Określała też prawa socjalne i wprowadzała bezpłatną naukę w szkołach publicznych. Mimo krytyki i późniejszych nowelizacji, część jej przepisów obowiązywała aż do 1990 r., stanowiąc fundament demokratycznego ustroju niepodległej Polski.
Tagi
Udostępnij
