Atak Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 roku to wydarzenie, które często pozostaje w cieniu niemieckiej inwazji z 1 września. Jednakże ten sowiecki cios w plecy miał ogromne znaczenie dla losów II Rzeczypospolitej i dalszego przebiegu II wojny światowej. W tym artykule przyjrzymy się mniej znanym aspektom sowieckiej agresji, które rzucają nowe światło na początek globalnego konfliktu.
Od tajnych protokołów paktu Ribbentrop-Mołotow po zapomniane bitwy polsko-sowieckie, odkryjemy fakty, które przez lata były pomijane w oficjalnych narracjach historycznych. Poznamy kulisy decyzji Stalina, losy polskich jeńców oraz reakcje społeczności międzynarodowej na ten akt agresji.
Kluczowe wnioski:- Atak ZSRR na Polskę był wynikiem tajnego porozumienia z nazistowskimi Niemcami, co znacząco wpłynęło na przebieg wojny.
- Polskie siły stawiły zacięty opór Armii Czerwonej, tocząc wiele zapomnianych bitew na wschodnich rubieżach kraju.
- Sowiecka inwazja spotkała się z ograniczoną reakcją międzynarodową, co ułatwiło ZSRR realizację planów ekspansji.
Tajny pakt Ribbentrop-Mołotow: Kulisy podziału Polski
23 sierpnia 1939 roku w Moskwie doszło do wydarzenia, które miało dramatycznie zmienić losy Europy. Tego dnia podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow, nazwany od nazwisk ministrów spraw zagranicznych III Rzeszy i ZSRR. Oficjalnie był to pakt o nieagresji, ale jego tajne protokoły zawierały plan podziału Europy Środkowo-Wschodniej między dwa totalitarne mocarstwa.
Polska znalazła się w centrum tego cynicznego układu. Hitler i Stalin uzgodnili, że napad ZSRR na Polskę nastąpi po agresji niemieckiej, co miało stworzyć pozory "misji pokojowej" Armii Czerwonej. Granica między strefami wpływów miała przebiegać wzdłuż rzek Narew, Wisła i San. Ta tajna umowa była de facto wyrokiem śmierci na II Rzeczpospolitą.
Sowiecka strategia i przygotowania do inwazji na Polskę
Przygotowania ZSRR do ataku na Polskę rozpoczęły się już w sierpniu 1939 roku. Stalin, pewny swojej pozycji po podpisaniu paktu z Hitlerem, rozpoczął mobilizację Armii Czerwonej. Do granicy z Polską skierowano dwie potężne grupy uderzeniowe: Front Białoruski i Front Ukraiński, liczące łącznie ponad 600 tysięcy żołnierzy.
Sowiecka strategia opierała się na założeniu, że Polska, walcząca już z Niemcami, nie będzie w stanie stawić skutecznego oporu na wschodzie. Plan zakładał błyskawiczne zajęcie terenów aż po linię uzgodnioną w tajnym protokole. Armia Czerwona miała wykorzystać element zaskoczenia i przewagę liczebną, by szybko złamać polską obronę.
Przygotowania propagandowe
Równolegle z przygotowaniami militarnymi, sowiecka machina propagandowa ruszyła pełną parą. Kreml rozpowszechniał narrację o konieczności "ochrony" mniejszości białoruskiej i ukraińskiej w Polsce. To miało stanowić pretekst do interwencji i usprawiedliwić agresję w oczach opinii międzynarodowej oraz własnych obywateli.
- Mobilizacja ponad 600 tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej
- Utworzenie dwóch frontów uderzeniowych: Białoruskiego i Ukraińskiego
- Intensywna kampania propagandowa uzasadniająca interwencję
Zapomniane bitwy: Starcia polsko-sowieckie we wrześniu 1939
Gdy 17 września 1939 roku Armia Czerwona przekroczyła granice Polski, rozpoczął się dramatyczny rozdział wojny obronnej. Wbrew nadziejom Stalina, polscy żołnierze i cywile stawili zacięty opór. Choć atak ZSRR na Polskę często jest pomijany w opracowaniach historycznych, to właśnie na Kresach Wschodnich rozegrały się heroiczne, choć zapomniane bitwy.
Jednym z najbardziej znanych starć była obrona Grodna. Miasto, bronione przez lokalny garnizon i cywilnych ochotników, przez trzy dni stawiało opór sowieckim czołgom. Symbolem tego oporu stał się 13-letni Tadzio Jasiński, który zginął próbując zniszczyć sowiecki czołg butelką z benzyną. Ta bitwa pokazała determinację Polaków w obliczu podwójnej inwazji.
Miejsce bitwy | Data | Siły polskie | Siły sowieckie |
Grodno | 20-22 września 1939 | ok. 2000 żołnierzy i cywilów | ok. 20000 żołnierzy, czołgi |
Szack | 28-29 września 1939 | ok. 3000 żołnierzy KOP | ok. 13000 żołnierzy |
Innym przykładem heroicznej obrony była bitwa pod Szackiem, gdzie żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza pod dowództwem gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna przez dwa dni odpierali ataki przeważających sił sowieckich. Te i inne starcia, choć często zakończone porażką, pokazały światu, że Polska walczy na dwa fronty, nie poddając się bez walki.
Losy polskich jeńców wojennych w rękach Armii Czerwonej
Po zajęciu wschodnich terenów Polski, Armia Czerwona wzięła do niewoli tysiące polskich żołnierzy i oficerów. Los tych jeńców stał się jednym z najbardziej tragicznych rozdziałów ataku ZSRR na Polskę. Władze sowieckie, łamiąc międzynarodowe konwencje, traktowały pojmanych Polaków nie jako jeńców wojennych, ale jako "wrogów ludu".
Szczególnie dramatyczny był los polskich oficerów i przedstawicieli inteligencji. Na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku, tysiące z nich zostało zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Ta zbrodnia, znana jako zbrodnia katyńska, miała na celu pozbawienie narodu polskiego elity intelektualnej i przywódczej.
Obozy jenieckie i deportacje
Szeregowi żołnierze i podoficerowie trafiali do obozów jenieckich rozsianych po całym terytorium ZSRR. Warunki w tych obozach były często nieludzkie - jeńcy cierpieli z powodu głodu, chorób i wyczerpującej pracy przymusowej. Wielu z nich nie przeżyło niewoli.
- Około 250 000 polskich żołnierzy trafiło do sowieckiej niewoli
- Ponad 20 000 oficerów i przedstawicieli inteligencji zostało zamordowanych w ramach zbrodni katyńskiej
- Tysiące jeńców zmarło w obozach z powodu głodu i chorób
Propaganda sowiecka wobec ludności zajętych terenów Polski
Po wkroczeniu na tereny wschodniej Polski, sowieckie władze rozpoczęły intensywną kampanię propagandową skierowaną do miejscowej ludności. Głównym celem tej propagandy było usprawiedliwienie napadu ZSRR na Polskę oraz pozyskanie przychylności mieszkańców okupowanych terenów.
Sowieci przedstawiali się jako wyzwoliciele, którzy przyszli "oswobodzić" Ukraińców i Białorusinów spod "polskiego jarzma". Propaganda głosiła hasła o sprawiedliwości społecznej, równości i lepszym życiu pod rządami komunistów. Jednocześnie prowadzono brutalne działania wymierzone w polską administrację, ziemiaństwo i inteligencję.
Władze sowieckie organizowały masowe wiece i demonstracje, podczas których lokalna ludność "spontanicznie" wyrażała radość z przyłączenia do ZSRR. Przeprowadzono też sfałszowane wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi, które "jednogłośnie" opowiedziały się za włączeniem tych ziem do Związku Radzieckiego.
Międzynarodowe reakcje na agresję ZSRR przeciwko Polsce
Reakcja społeczności międzynarodowej na atak ZSRR na Polskę była zaskakująco powściągliwa. Mimo że Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom po ich agresji na Polskę, nie podjęły żadnych konkretnych działań przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Ta bierność była w dużej mierze wynikiem skomplikowanej sytuacji politycznej i obaw przed eskalacją konfliktu.
Stany Zjednoczone, wówczas jeszcze neutralne, ograniczyły się do wyrażenia "moralnego potępienia" sowieckiej agresji. Prezydent Franklin D. Roosevelt publicznie stwierdził, że ZSRR de facto współpracuje z nazistowskimi Niemcami, ale nie pociągnęło to za sobą żadnych konkretnych sankcji.
Reakcje państw bałtyckich i Rumunii
Szczególnie zaniepokojone sowiecką agresją były państwa bałtyckie i Rumunia. Dla nich stało się jasne, że pakt Ribbentrop-Mołotow oznacza bezpośrednie zagrożenie ich niepodległości. W ciągu następnych miesięcy obawy te się potwierdziły, gdy ZSRR wymusił na Litwie, Łotwie i Estonii zgodę na utworzenie baz wojskowych, a następnie zaanektował te kraje.
Państwo | Reakcja na atak ZSRR na Polskę |
Wielka Brytania | Brak wypowiedzenia wojny ZSRR, ograniczone protesty dyplomatyczne |
Francja | Podobnie jak Wielka Brytania, brak konkretnych działań |
USA | Moralne potępienie, brak sankcji |
Państwa bałtyckie | Silne zaniepokojenie, obawy o własne bezpieczeństwo |
Brak zdecydowanej reakcji mocarstw zachodnich na sowiecką agresję miał daleko idące konsekwencje. Nie tylko przypieczętował los Polski, ale także ośmielił Stalina do dalszych działań ekspansjonistycznych w Europie Wschodniej. Ta pasywność Zachodu wobec sowieckiej agresji stała się jednym z kluczowych czynników kształtujących początkową fazę II wojny światowej i późniejszy podział Europy.
Podsumowanie
Atak ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku był wynikiem tajnego porozumienia z nazistowskimi Niemcami. Sowiecka agresja, choć często pomijana, miała ogromne znaczenie dla losów II wojny światowej i powojennego układu sił w Europie.
Kluczowe aspekty to: pakt Ribbentrop-Mołotow, heroiczna obrona polskich miast, tragiczny los jeńców wojennych, sowiecka propaganda na zajętych terenach oraz bierność mocarstw zachodnich wobec agresji ZSRR. Te wydarzenia ukształtowały przebieg konfliktu i późniejszy podział kontynentu.