Stan wojenny ogłoszony w Polsce 13 grudnia 1981 roku był dramatycznym wydarzeniem w najnowszej historii naszego kraju. Wprowadzenie stanu wojennego było próbą powstrzymania narastającego w siłę ruchu "Solidarności" i stłumienia dążeń Polaków do demokratyzacji życia politycznego. Decyzję tę podjęła ówczesna władza komunistyczna na czele z gen. Wojciechem Jaruzelskim. Stan wojenny pociągnął za sobą liczne represje - tysiące osób internowano i uwięziono. Miał też poważne konsekwencje społeczne, polityczne i gospodarcze.
Stan wojenny: geneza i przyczyny
Stan wojenny został wprowadzony w Polsce 13 grudnia 1981 roku przez ówczesne władze komunistyczne. Decyzję tę podjął ówczesny I sekretarz PZPR i przewodniczący Rady Państwa gen. Wojciech Jaruzelski. Powodem ogłoszenia stanu wojennego była narastająca siła i radykalizacja działań „Solidarności” - pierwszego w krajach socjalistycznych masowego, niezależnego ruchu społecznego.
Od początku lat 80. sytuacja w Polsce stawała się coraz bardziej napięta. Strajki w 1980 roku oraz powstanie „Solidarności” sprawiły, że władze coraz silniej odczuwały zagrożenie utraty kontroli nad krajem. Narastał kryzys ekonomiczny, a stosunki PRL ze Związkiem Radzieckim systematycznie się pogarszały.
Już wczesną jesienią 1981 r. pojawiły się sygnały świadczące o tym, że komunistyczne władze przygotowują się do rozprawy siłowej z opozycją. Najpoważniejszym pretekstem stały się żądania „Solidarności”, dotyczące m.in. zawieszenia cenzury masowych mediów, umożliwienia strajków politycznych oraz utworzenia „rządu społecznego zaufania narodowego”. Według władz stwarzało to bezpośrednie zagrożenie dla ustroju socjalistycznego w Polsce.
Decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego
Decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego została podjęta 5 grudnia 1981 r. przez Biuro Polityczne KC PZPR. Jej realizację powierzono generałowi Jaruzelskiemu, dowódcy Wojska Polskiego. Ogłoszenie stanu wojennego miało dać władzom możliwością siłowego stłumienia ruchu „Solidarności” i obezwładnienia opozycji politycznej.
Stan wojenny: represje wobec opozycji i społeczeństwa
Wprowadzenie stanu wojennego od początku wiązało się z masowymi represjami wymierzonymi w członków i działaczy NSZZ „Solidarność” oraz innych organizacji opozycyjnych. Zgodnie z przepisami o stanie wojennym żołnierze ZOMO i SB aresztowali ok. 5 tys. działaczy „Solidarności”. Internowano kilkadziesiąt tysięcy osób, które angażowały się w działalność niezależnych związków zawodowych i organizacji politycznych.
- 13 grudnia 1981 r. rozpoczęła się internowania działaczy NSZZ „Solidarność” i osób związanych z opozycją.
- W ciągu kilku pierwszych tygodni aresztowano około 10 tysięcy członków „Solidarności” oraz członków KSS „KOR” i innych organizacji politycznych.
- Łącznie w okresie stanu wojennego internowano ponad 12 tysięcy osób.
Służby mundurowe stosowały brutalne i niehumanitarne metody wobec internowanych. Wielu z nich było źle traktowanych i bitych. Po pewnym czasie część internowanych została zwolnionych, część trafiła do więzień.
Konsekwencje represji
Represje wobec społeczeństwa wywołały oburzenie i głęboki społeczny opór. Brutalne działania służb wzmagały poczucie solidarności i chęć wsparcia prześladowanych działaczy. Stan wojenny nie zahamował dążeń do obalenia władzy komunistycznej, choć na pewien czas poważnie osłabił struktury podziemnej „Solidarności” i innych organizacji opozycyjnych.
Czytaj więcej: Tajne nauczanie w Auschwitz. Walka o edukację młodzieży
Stan wojenny: ograniczenia swobód obywatelskich
Stan wojenny oznaczał drastyczne ograniczenie praw i swobód obywatelskich. Władze wprowadziły szereg surowych regulacji, mających na celu kontrolę i inwigilację społeczeństwa:
- Godzina milicyjna od godz. 22 do 6.
- Zawieszenie działalności wszystkich organizacji społecznych i kulturalnych.
- Ograniczenie podróży krajowych i zagranicznych.
- Cenzura korespondencji i środków przekazu.
Obywatele stracili możliwość swobodnego przemieszczania się, komunikowania i zrzeszania. Ich życie zostało poddane ścisłej kontroli ze strony aparatu władzy.
| Rodzaj ograniczeń | Zakres ograniczeń |
| Swoboda przemieszczania się | Godzina milicyjna, ograniczenie podróży |
| Działalność organizacji | Zawieszenie wszystkich stowarzyszeń i związków |
| Wolność słowa | Cenzura środków przekazu i korespondencji |
Stan wojenny: opór społeczny i działalność podziemna
Choć stan wojenny doprowadził do rozbicia struktur „Solidarności”, nie złamał oporu społecznego. Od początku 1982 r. zaczęły powstawać podziemne struktury związku, które drukowały i kolportowały prasę oraz prowadziły akcje ulotkowe i malowanie haseł na murach.
Najbardziej spektakularną formą oporu były demonstracje uliczne. Największe miały miejsce 31 sierpnia 1982 r. w rocznicę porozumień sierpniowych oraz 3 maja 1983 r. Manifestacje te brutalnie tłumiły oddziały ZOMO i wojsko.
Istotnym elementem oporu społecznego był także bojkot prasy, radia i telewizji oraz akcje strajkowe. Robotnicy, m.in. w kopalniach, organizowali strajki okolicznościowe, domagając się uwolnienia więźniów politycznych i respektowania praw człowieka.
Nie da się oddzielić losu robotników, ich życia codziennego od losu naszej Ojczyzny, pomyślności wszystkich Polaków. Solidarność to znaczy: jeden i drugi nierozdzielnie.- Słowa Jana Pawła II, 1987 r.
Stan wojenny: skutki polityczne i społeczne
Stan wojenny na kilka lat ustabilizował sytuację polityczną w kraju i umocnił władzę komunistyczną. Jednak represje nie złamały dążeń wolnościowych Polaków. W dłuższej perspektywie stan wojenny przyczynił się do upadku PRL, gdyż pogłębił przepaść między społeczeństwem a władzą.
Najważniejsze polityczne i społeczne konsekwencje stanu wojennego to:
- Stłumienie masowego ruchu „Solidarności” i rozbicie jego struktur w pierwszej fazie.
- Ogromny wzrost nieufności i niechęci społeczeństwa wobec władz PRL.
- Umocnienie opozycji antykomunistycznej i poczucia polskiej tożsamości narodowej.
Te czynniki zadecydowały o tym, że już w drugiej połowie lat 80. komunistyczna władza znalazła się w głębokim kryzysie. Nie była w stanie opanować narastających nastrojów antysystemowych, co doprowadziło do obalenia rządów PZPR w 1989 roku.
Stan wojenny: skutki gospodarcze
Stan wojenny zbiegł się w czasie z głębokim kryzysem gospodarczym w Polsce. Doszło do znaczącego spadku produkcji przemysłowej, co dodatkowo pogorszyło niedobory w zaopatrzeniu rynku.
Najważniejsze negatywne skutki stanu wojennego dla gospodarki:
- Pogłębienie zapaści gospodarczej - spadek PKB o ok. 10% w latach 1981-1982.
- Spadek produkcji w przemyśle ciężkim i lekkim, niedobór podstawowych produktów.
- Dramatyczny wzrost inflacji - nawet do 100% w skali miesiąca.
- Gwałtowny wzrost bezrobocia - do kilkunastu procent w pierwszych latach stanu wojennego.
Sytuacja gospodarcza ustabilizowała się dopiero w drugiej połowie lat 80. Jednak stan wojenny na trwałe pogrążył polską gospodarkę w kryzysie, z którego państwo zaczęło się podnosić dopiero na przełomie lat 80. i 90.
Podsumowanie
Stan wojenny to jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w powojennej historii Polski. Wprowadzony przez komunistyczne władze w grudniu 1981 roku, doprowadził do masowych represji, ograniczenia praw obywatelskich i swobód demokratycznych. Tysiące działaczy "Solidarności" i opozycji trafiło do więzień i ośrodków internowania. Społeczeństwo zostało pozbawione możliwości swobodnego poruszania się, zrzeszania i wyrażania opinii.
Mimo to, stan wojenny nie złamał dążeń Polaków do wolności. Już na początku 1982 roku zaczęły powstawać struktury podziemnej "Solidarności", które organizowały akcje ulotkowe, demonstracje, strajki. Represyjna polityka władz spotkała się ze zdecydowanym oporem i utrwaliła niechęć do rządów komunistycznych.
Wprowadzenie stanu wojennego miało też katastrofalne skutki gospodarcze - głęboki kryzys, spadek produkcji przemysłowej, wzrost inflacji i bezrobocia. Sytuacja ustabilizowała się dopiero w drugiej połowie lat 80. Jednak stan wojenny na zawsze pozostał piętnem, symbolizującym brak poszanowania praw człowieka i obywatela w czasach PRL.
Choć władze liczyły na stłumienie nastrojów antykomunistycznych, ostatecznie przyniósł on odwrotny skutek. Stan wojenny wzbudził jeszcze większy sprzeciw wobec rządów partii komunistycznej, przyspieszając jej upadek pod koniec lat 80.
Tagi
Udostępnij artykuł
