Auschwitz to miejsce, które na zawsze pozostanie symbolem niewyobrażalnego okrucieństwa i bezmiaru ludzkiego cierpienia. Obóz ten powstał w 1940 roku na terenach okupowanej Polski i w ciągu kilku lat stał się największym ośrodkiem masowej zagłady w Europie. Początki Auschwitz to okres przejściowy od obozu koncentracyjnego dla Polaków do fabryki śmierci na niespotykaną dotąd skalę.
Utworzenie obozu koncentracyjnego Auschwitz
Obóz Auschwitz powstał wiosną 1940 roku w odległości około 60 kilometrów od Krakowa, na terenach wcielonych do III Rzeszy. Założył go SS-Obersturmbannführer Rudolf Höss z rozkazu Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Nazwa obozu pochodzi od pobliskiego miasteczka Oświęcim. Początkowo obóz miał pełnić funkcję ośrodka odosobnienia dla polskiej inteligencji oraz miejsca terroru wymierzonego w ludność polską. Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku Auschwitz zaczął rozbudowywać się w ogromny kompleks obozowy.
Wybór lokalizacji obozu
Lokalizacja obozu Auschwitz została wybrana ze względu na dogodne połączenie kolejowe z resztą okupowanej Europy. Bliskość Wisły umożliwiała transport wodny, a także dostęp do wody dla potrzeb obozu. Tereny wokół Oświęcimia były słabo zaludnione, co ułatwiało utrzymanie obozu w tajemnicy.
Pierwsze transporty i budowa obozu
20 maja 1940 roku do Auschwitz dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów z Tarnowa. Byli to głównie członkowie polskiej inteligencji i ruchu oporu. Więźniowie zamknięci zostali w prowizorycznych barakach, gdzie panował straszliwy głód, choroby i terror. Latem 1940 rozpoczęła się intensywna rozbudowa obozu siłami samych więźniów.
Rozszerzenie funkcji obozu
Oprócz więźniów politycznych, do Auschwitz zaczęli trafiać także jeńcy radzieccy i osoby oskarżone o drobne wykroczenia. Obóz pełnił coraz bardziej rolę ośrodka terroru, służącego zastraszaniu ludności okupowanych ziem polskich. Więźniowie pracowali przy rozbudowie infrastruktury obozowej w nieludzkich warunkach.
Więźniowie polscy w Auschwitz 1940-1941
Masowe aresztowania Polaków
W pierwszym okresie istnienia obozu większość więźniów Auschwitz stanowili Polacy. Byli wśród nich członkowie podziemia, inteligencja, duchowni oraz osoby aresztowane podczas łapanek i masowych deportacji z ziem wcielonych do Rzeszy. Szacuje się, że do końca 1940 roku Niemcy uwięzili w Auschwitz około 7 tysięcy Polaków.
Warunki w obozie dla Polaków
Warunki panujące w części obozu przeznaczonej dla polskich więźniów były wyjątkowo ciężkie. Baraki były przepełnione, brakowało ubrania, pożywienia i opieki medycznej. Więźniowie pracowali ponad ludzkie siły przy rozbudowie Auschwitz. Częste były egzekucje i znęcanie się strażników nad Polakami. Wielu umierało z głodu, wycieńczenia i chorób.
Praca więźniów i terror
Polscy więźniowie byli wykorzystywani do niewolniczej pracy przy melioracji terenów wokół obozu, budowie dróg, kopania rowów i wznoszenia pierwszych obiektów obozowych. Pracowali po 12-14 godzin dziennie, często bici i maltretowani. Każde najmniejsze wykroczenie karane było chłostą lub rozstrzelaniem. Wielu ginęło w trakcie sadystycznych eksperymentów medycznych.
Rozbudowa obozu na potrzeby Endlösung
Budowa komór gazowych i krematoriów
Latem 1941 roku, po ataku Niemiec na ZSRR, rozpoczęto przebudowę Auschwitz na potrzeby masowej zagłady. Pod kryptonimem Endlösung hitlerowcy przystąpili do budowy komór gazowych i krematoriów. Pierwszym obiektem tego typu był bunkier zwany "Czarnym domem", uruchomiony na przełomie 1941/42.
Selekcje i zagłada Żydów
Od wiosny 1942 roku do Auschwitz zaczęły przybywać transporty Żydów z całej okupowanej Europy. Dokonywano na nich selekcji - niezdolnych do pracy od razu mordowano w komorach gazowych. W ten sposób zginęło kilkaset tysięcy osób, w tym kobiety, dzieci i starcy.
Eksperymenty medyczne na więźniach
W Auschwitz niemieccy lekarze SS prowadzili zbrodnicze eksperymenty medyczne na więźniach, między innymi badania nad wpływem niskich i wysokich temperatur, głodzeniem, pozbawianiem snu czy masową sterylizacją. Ofiarami byli głównie Żydzi, Romowie, Polacy i jeńcy radzieccy.
Funkcjonowanie obozu śmierci 1942
Transporty do Auschwitz z całej Europy
W 1942 roku Auschwitz-Birkenau osiągnął szczytową wydajność jako fabryka śmierci. Co tydzień docierały pociągi z tysiącami Żydów z gett w Polsce, Niemczech, Austrii, Francji czy nawet Grecji. Ludziom wmawiano, że jadą do pracy, podczas gdy czekała ich bezpośrednia śmierć w komorach gazowych.
Proces eksterminacji w komorach gazowych
Po przybyciu transportu dokonywano selekcji na rampie. Niezdolnych do pracy mordowano od razu w komorach gazowych przy użyciu cyklonu B. Cały proces trwał zaledwie kilkanaście minut. Następnie palono ciała w masowych grobach lub krematoriach. W ten sposób zamordowano setki tysięcy ludzi.
Zagłada romskich więźniów
W nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 rokuNiemcy dokonali likwidacji tzw. obozu cygańskiego (Zigeunerlager). W komorach gazowych zamordowano wówczas blisko 3 tysiące Romów i Sinti, w tym kobiety i dzieci. Była to jedna z największych masowych zbrodni popełnionych w Auschwitz.
Organizacja pracy więźniów w Auschwitz
Różne kategorie więźniów i oznakowanie
Wszyscy więźniowie w obozie dzielili się na kategorie oznaczone kolorem i znakiem na pasiaku. Najgorzej traktowani byli Żydzi i Romowie. Minimalne szanse na przeżycie mieli jeńcy radzieccy i Polacy. Niemcy i kryminaliści cieszyli się nieco lepszymi warunkami.
Niewolnicza praca dla III Rzeszy
Więźniowie byli wykorzystywani jako niewolnicza, darmowa siła robocza w różnych zakładach pracy na terenie obozu i poza nim. Pracowali przy rozbudowie Auschwitz, w kamieniołomach, tartakach, w fabryce amunicji Union oraz przy pracach rolnych.
Likwidacja niezdolnych do pracy
Wszyscy niezdolni do pracy byli mordowani w komorach gazowych. Chorych i wyczerpanych więźniów wysyłano do tzw. obozu rodzinnego Birkenau, gdzie po krótkim czasie również poddawano eksterminacji. Szacuje się, że w ten sposób zamordowano około 1,1 mln ludzi.
Warunki bytowe i terror w obozie
Głód, choroby i eksperymenty medyczne
Więźniowie żyli w tragicznych, nieludzkich warunkach, na skraju śmierci głodowej i wyniszczenia. Powszechne były choroby i epidemie. Joseph Mengele i inni lekarze SS prowadzili na więźniach okrutne eksperymenty medyczne, często kończące się śmiercią ofiar.
Okrucieństwo esesmanów
W obozie panował nieustanny terror ze strony esesmanów i kapo. Za najmniejsze wykroczenie bito więźniów, pozostawiano na mrozie czy wieszano na słupach głodowych. Więźniów często zmuszano do nieludzkich kar i tortur, jak stanie godzinami na baczność czy bieganie z ciężkimi kamieniami.
Opór i walka więźniów o przetrwanie
Pomimo tragicznych warunków, wielu więźniów starało się przetrwać i zachować godność. Tworzyli konspiracyjne organizacje, sabotażyści uszkadzali maszyny i urządzenia, lekarze potajemnie leczyli współwięźniów. Nieliczni zdołali uciec z obozu i przetrwać. Auschwitz pozostanie na zawsze symbolem cierpienia, ale i ludzkiej woli walki.
Podsumowanie
Historia Auschwitz to jeden z najmroczniejszych rozdziałów ludzkości. Obóz ten przeszedł straszliwą transformację od obozu koncentracyjnego dla Polaków do największego centrum masowej zagłady w okupowanej Europie. W początkowym okresie 1940-1942 setki tysięcy niewinnych ludzi poniosło śmierć z rąk oprawców. Mimo iż minęło już wiele lat, pamięć o ofiarach Auschwitz wciąż pozostaje żywa i przestrzega przed powtórzeniem tej niewyobrażalnej tragedii.
Tagi
Udostępnij
