27 stycznia 1945 roku to data na zawsze wpisana w historię ludzkości. Tego dnia żołnierze 60. Armii I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej wkroczyli na teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, koło Oświęcimia. Wyzwolenie Auschwitz oznaczało koniec gehenny setek tysięcy więźniów przetrzymywanych w piekle na ziemi przez zbrodniczy reżim III Rzeszy. Choć dla wielu było już za późno, dla tych którzy doczekali tego historycznego dnia - otworzyła się brama do wolności.
Wyzwolenie Auschwitz przez Armię Czerwoną
Ofensywa zimowa Armii Czerwonej zapoczątkowana 12 stycznia 1945 roku przełamała niemiecką obronę na Wiśle i Odrze. Szybko posuwające się oddziały radzieckie kierowały się na zachód, wyzwalając kolejne miasta i wsie spod okupacji hitlerowskiej. Wojska niemieckie były w odwrocie. 27 stycznia żołnierze 60. Armii podeszli pod teren obozu Auschwitz-Birkenau. Tego dnia miał miejsce szturm bram Auschwitz I oraz Auschwitz II-Birkenau. Przy nieustającym ostrzale artyleryjskim, czołgi radzieckie przedarły się przez zasieki z drutu kolczastego. Wybuchły zaciekłe walki z pozostającymi jeszcze na miejscu esesmanami. Po kilku godzinach opór Niemców został złamany.
Walka o wyzwolenie obozu
Natarcie Armii Czerwonej na obóz Auschwitz było częścią szerszej ofensywy wojsk radzieckich w rejonie Górnego Śląska. 60 Armia gen. Pawła Kuroczkina otrzymała rozkaz zdobycia Oświęcimia oraz pobliskich miejscowości, w tym Brzezinki, gdzie znajdowały się baraki obozu Birkenau. Siły radzieckie liczyły około 30 tysięcy żołnierzy, wspieranych przez czołgi i artylerię. Po ciężkich walkach udało im się wedrzeć na teren obozu od strony północnej i zachodniej.
Ucieczka esesmanów
W obliczu zbliżającego się frontu, Niemcy podjęli wcześniej decyzję o ewakuacji obozu. Od 17 stycznia trwały marsze śmierci, podczas których tysiące więźniów pognano w kierunku Rzeszy. Jednak w momencie natarcia Armii Czerwonej, w Auschwitz pozostawało jeszcze około 7 tysięcy osadzonych oraz około 600 esesmanów i wartowników. Wielu z nich uciekło w popłochu na widok radzieckich czołgów. Pozostali stawili rozpaczliwy opór, jednak ostatecznie musieli ustąpić. Do niewoli dostało się kilkuset Niemców.
Warunki panujące w obozie przed wyzwoleniem
Głód, choroby i śmierć więźniów
W ostatnich miesiącach istnienia Auschwitz panowały tam niewyobrażalnie ciężkie warunki. Więźniowie umierali z głodu, wycieńczenia i chorób. Blok 11, pełniący wcześniej funkcję więzienia, zamieniono na szpital dla umierających. Brakowało lekarstw, opatrunków i elementarnej żywności. Dzienne racje chleba zmniejszono do minimum. Ludzie masowo chorowali na dur brzuszny, tyfus i gruźlicę. Codziennie umierało nawet kilkaset osób. Ciała składano w stosach przy krematoriach, ale i tak nie nadążano z paleniem zwłok. Cały obóz pogrążony był w głodzie, rozpaczy i oczekiwaniu na nieuchronną śmierć.
Masowe egzekucje przez Niemców
W obliczu zbliżającej się Armii Czerwonej, Niemcy przyspieszyli eksterminację więźniów Auschwitz. Od jesieni 1944 roku trwały masowe egzekucje, głównie Żydów, rozstrzeliwanych przy Ścianie Straceń między blokami 10 i 11. Zabijano nawet do kilkuset ludzi dziennie. Listy osób przeznaczonych na śmierć obejmowały tysiące nazwisk - chorych, wyczerpanych, a czasem zupełnie przypadkowych ofiar. W ten sposób Niemcy do samego końca realizowali mechanizm Zagłady.
Ewakuacja części więźniów w głąb Rzeszy
Oprócz masowych egzekucji, Niemcy zarządzili również ewakuację części więźniów w głąb III Rzeszy. Od 17 stycznia 1945 roku z obozu wyruszały kolumny skrajnie wyczerpanych ludzi, pędzonych na zachód piechotą w mroźnej zimie. Tych którzy nie nadążali - rozstrzeliwano lub dobijano bagnetami. Tak zwane marsze śmierci kosztowały życie dziesiątek tysięcy więźniów. Ci którzy przeżyli, trafiali do innych obozów koncentracyjnych. W Auschwitz pozostali jedynie ci, których Niemcy nie zdołali już ewakuować.
Przebieg wyzwolenia 27 stycznia 1945 roku
Wejście Armii Czerwonej do obozu
Poranek 27 stycznia 1945 przyniósł odgłosy zaciętych walk toczących się na obrzeżach obozu. Radziecka piechota i czołgi przedarły się przez zewnętrzne ogrodzenia i wedrzeć się na teren Birkenau od strony północnej. Kolejne jednostki wkroczyły od zachodu do Auschwitz I. Żołnierze pod ostrzałem posuwali się naprzód, likwidując gniazda oporu Niemców. Do południa walki ustały i obóz znalazł się pod kontrolą Armii Czerwonej.
Ucieczka SS-manów
W obliczu klęski, esesmani i wartownicy masowo uciekali z obozu. Porzucali mundury i przebrani za cywili próbowali przedostać się na zachód, by uniknąć radzieckiej niewoli. Ci którzy pozostali, skryli się w barakach i magazynach. Tylko nielicznym udało się zbiec z Auschwitz przed nadejściem wojsk radzieckich. Sowieccy żołnierze wzięli do niewoli około 600 Niemców.
Odkrycie pozostałych więźniów
W barakach i innych pomieszczeniach Armii Czerwonej ukazał się straszliwy widok setek wygłodzonych, chorych ludzi ledwo żywych. W schronach znaleziono też stosy zwłok tych, którzy zmarli tuż przed wyzwoleniem. Żołnierze rozdawali ocalałym resztki prowiantu i ubrań, udzielali pierwszej pomocy medycznej. Rozpoczęła się jedna z największych akcji ratunkowych w historii.
Los ocalałych po wyzwoleniu
Pomoc ze strony żołnierzy radzieckich
Dla ocalonych z Auschwitz 27 stycznia 1945 roku był początkiem drogi powrotu do życia. Wyczerpani, chorzy ludzie otrzymali od radzieckich żołnierzy jedzenie, napoje, koce i odzież. Lekarze wojskowi udzielali natychmiastowej pomocy medycznej, doraźnie lecząc najciężej chorych. Rozpoczęła się ogromna akcja ratowania ocalałych - zarówno na miejscu, jak i poprzez ewakuację do szpitali.
Transport ocalałych do szpitali
Wielu więźniów Auschwitz było w stanie skrajnego wyczerpania i wymagało pilnej hospitalizacji. Radzieccy medycy zorganizowali punkty medyczne w Oświęcimiu i okolicznych miejscowościach. Rannych i chorych transportowano tam na wszelkie dostępne pojazdy: ciężarówki, wozy konne, a nawet czołgi. Ratowano przede wszystkim osoby w stanie bezpośredniego zagrożenia życia. Pierwszy transport dotarł do szpitala już 27 stycznia wieczorem.
Poszukiwanie bliskich wśród ocalałych
Dla wyzwolonych ważne były także pierwsze spotkania z bliskimi, których od dawna nie widzieli. Wśród tłumów poszukiwano mężów, żon, rodzeństwa - tych, z którymi dzieliło się barak w Auschwitz. Radość ze znalezienia się wolności mieszała się ze smutkiem po stracie najbliższych. Jednak fakt ocalenia ze skrajnie niehumanitarnych warunków dawał nadzieję na nowe życie.
Procesy zbrodniarzy z Auschwitz
Ściganie zbiegłych esesmanów
Wkrótce po wyzwoleniu obozu rozpoczęło się masowe ściganie zbrodniarzy hitlerowskich zbiegłych z Auschwitz. Za esesmanami, strażnikami i funkcjonariuszami SS wystawiono listy gończe. Wielu ujęto jeszcze w 1945 roku na terenie Niemiec i Austrii. Innych dopadnięto później, nieraz po latach ukrywania się pod fałszywymi nazwiskami w różnych krajach. Sprawiedliwości nie udało się jednak dopaść wszystkich.
Rozprawy norymberskie i proces Rudolfa Hössa
Już w listopadzie 1945 roku przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze stanęło kilku zarządców obozu Auschwitz. Znacznie więcej, bo aż 40 byłych członków załogi osądzono w pierwszym procesie oświęcimskim w Krakowie w latach 1947-48. Na śmierć skazano wtedy między innymi pierwszego komendanta Rudolfa Hössa.
Kara śmierci dla wielu zbrodniarzy
Spośród setek esesmanów i strażników z Auschwitz, których osądzono w latach powojennych, bardzo wielu skazano na karę śmierci. Wyroki wykonano przez powieszenie m.in. w więzieniu we Wrocławiu oraz na terenie obozu w Oświęcimiu. Ostatnia egzekucja kata Auschwitz miała miejsce w 1989 r. w Stuttgarcie. Sprawiedliwości stało się zadość, choć z opóźnieniem.
Dziedzictwo i pamięć o Auschwitz
Muzeum Auschwitz-Birkenau na terenie byłego obozu
W 1947 roku na terenie byłych obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau utworzono Muzeum. Jego zadaniem było i jest upamiętnienie ofiar, zachowanie materialnych świadectw Zagłady oraz edukacja nowych pokoleń. Corocznie to miejsce martyrologii odwiedzają setki tysięcy osób z całego świata.
Edukacja o Holokauście na świecie
Wyzwolenie Auschwitz stało się symbolem końca Holocaustu i cierpienia milionów. Dzie
Podsumowanie
Wyzwolenie Auschwitz przez Armię Czerwoną 27 stycznia 1945 roku to jedno z najważniejszych wydarzeń końca II wojny światowej. Dla tysięcy ocalałych więźniów oznaczało koniec koszmaru i początek powrotu do życia. Jednak dla setek tysięcy ofiar niemieckich zbrodni przyszło już za późno. Pamięć o ich cierpieniu przetrwała dzięki temu, że Auschwitz stał się symbolem Holocaustu. Świadectwa ostatnich dni tego piekła na ziemi i opowieści ocalałych są przestrogą dla ludzkości, by nigdy więcej nie dopuścić do podobnych zbrodni.
Tagi
Udostępnij
