Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, założony przez hitlerowskie Niemcy w 1940 roku na terenie okupowanej Polski, stał się miejscem niewyobrażalnego okrucieństwa i zagłady setek tysięcy ludzi. Pomimo ekstremalnych warunków panujących w obozie, niektórzy więźniowie podejmowali desperackie próby oporu wobec swoich oprawców. Akty te świadczą o ogromnej odwadze i pragnieniu godności tych ludzi.
Pierwsze próby oporu więźniów
Już w początkowym okresie istnienia obozu Auschwitz, gdy przebywali w nim przede wszystkim polscy więźniowie polityczni, dochodziło do pojedynczych aktów sprzeciwu. Były to głównie próby ucieczek, sabotaży oraz pomocy współwięźniom. Z biegiem czasu, wraz z napływem kolejnych transportów i pogarszaniem się warunków, zaczęły tworzyć się zalążki konspiracji obozowej. Więźniowie starali się przekazywać między sobą informacje, udzielać sobie wzajemnego wsparcia moralnego i organizować pomoc chorym.
Pojedyncze akty niesubordynacji
Pierwsi polscy więźniowie Auschwitz, będący w większości jeńcami wojennymi i intelektualistami, nie mogli biernie patrzeć na panujący w obozie terror. Dochodziło do indywidualnych aktów sprzeciwu - odmowy wykonywania niektórych poleceń esesmanów, prób ucieczki z miejsc pracy, czy aktywnego stawiania oporu podczas bicia lub egzekucji. Te pojedyncze akty desperacji zazwyczaj kończyły się tragicznie, jednak dawały przykład innym więźniom, pokazując, że możliwe jest przeciwstawienie się systemowi obozowemu.
Tworzenie pierwszych grup samopomocy
Więźniowie starali się wzajemnie wspierać i pomagać na tyle, na ile pozwalały skrajnie nieludzkie warunki obozowe. Dzielili się skąpymi racjami żywnościowymi, opiekowali się chorymi i umierającymi. Z czasem zaczęły powstawać zorganizowane grupy samopomocy - więźniowie z danego bloku lub grupy roboczej organizowali sobie dodatkowe pożywienie, odzież, leki. Był to zalążek konspiracji obozowej - solidarność i samopomoc stawały się formą cichego oporu.
Najsłynniejsze bunty w obozach
Oprócz pojedynczych aktów niesubordynacji dochodziło także do zorganizowanych wystąpień zbiorowych więźniów przeciwko władzy obozowej. Najbardziej spektakularnym tego typu wydarzeniem był bunt więźniów z Sonderkommando - grup roboczych zmuszanych do pracy przy obsłudze krematoriów. W sierpniu 1944 roku podjęli oni desperacką próbę opanowania krematorium nr IV, by wysadzić je w powietrze.
Bunt Sonderkommando
7 października 1944 roku więźniowie z Sonderkommando zdołali zdobyć trochę materiałów wybuchowych i podpalili krematorium nr IV, próbując je wysadzić. Po krótkich walkach z zaalarmowanymi esesmanami zostali jednak pokonani. Niemcy dokonali selekcji uczestników buntu, zabijając część od razu, część po torturach, a kilkuset rozstrzelali publicznie przed wszystkimi więźniami obozu.
Inne wystąpienia zbrojne
Do mniejszych aktów rebelii z użyciem siły doszło także w innych podobozach Auschwitz - m.in. w Monowitz, Jaworznie, czy w kwarantannie dla kobiet w Birkenau. Za każdym razem kończyły się tragicznie dla uczestników, jednak stanowiły przejaw pragnienia godności i sprawiedliwości u więźniów.
Akcje sabotażowe i dywersyjne
Oprócz bezpośrednich aktów buntu, więźniowie Auschwitz podejmowali też działania mające na celu osłabienie machiny obozowej od środka. Były to tajne akcje sabotażu i dywersji - podkładanie bomb, uszkadzanie infrastruktury, próby zamachów na esesmanów. Choć ryzykowne, dawały psychologiczne poczucie odwetu na oprawcach.
Podkładanie bomb i podpalenia
Najbardziej spektakularnymi aktami sabotażu było podkładanie bomb lub podpalanie obiektów obozowych - baraków, magazynów, warsztatów. Do większego pożaru doszło m.in. w styczniu 1945 w kobiecym obozie w Birkenau, gdy więźniarki podpaliły jeden z baraków. Straty materialne Niemcy rekompensowali zwiększonymi represjami.
Uszkadzanie infrastruktury
Częstsze były akcje uszkadzania infrastruktury obozowej - transportów kolejowych, telefonów, maszyn. Choć na mniejszą skalę, zakłócały one funkcjonowanie machiny obozowej. Najaktywniej tego typu działania prowadziła konspiracyjna organizacja Kampfgruppe Auschwitz.
Zamachy i napady na esesmanów
Podejmowano też próby bezpośrednich ataków na esesmanów - z bronią białą lub improwizowanymi granatami. Z racji skrajnie nierównych sił niemal zawsze kończyły się niepowodzeniem, jednak były motywowane chęcią odwetu i zemsty za poniesione cierpienia.
Samobójcze akty rozpaczy więźniów
Wielu więźniów Auschwitz i innych obozów koncentracyjnych nie widząc szans na przeżycie i zniesienie codziennych cierpień, decydowało się na samobójcze akty rozpaczy. Były to pojedyncze lub zbiorowe akcje odebrania sobie życia - głodówki, samobójstwa, demonstracyjne rzucanie się na ogrodzenia pod napięciem.
Odmowa pracy i głodówki
Najczęstszymi aktami rozpaczy była odmowa pracy oraz głodówki prowadzące do śmierci z wycieńczenia. Tego typu zachowania traktowane były przez władze obozowe jako poważne przewinienia, karane okrutnymi chłostami lub rozstrzelaniami.
Masowe samobójstwa
Zdarzały się też przypadki masowych, zbiorowych samobójstw dokonywanych przez grupy więźniów. Przykładem jest akcja ponad 70 więźniarek z Birkenau, które w połowie 1943 roku powiesiły się w swoim baraku.
Indywidualne samozagłady
Codziennością były natomiast pojedyncze, indywidualne samobójstwa więźniów, którzy nie widzieli sensu dalszej walki o przeżycie. Rzucali się na ogrodzenia pod napięciem, podcinali żyły, czy połykali zdobyte trucizny. Były to rozpaczliwe akty protestu.
Działania konspiracyjne i grupowe
Najlepiej zorganizowany opór więźniów stanowiły tajne struktury konspiracyjne tworzone w obozach. Ich działalność polegała na tworzeniu sieci kontaktów, przekazywaniu informacji, organizowaniu pomocy oraz planowaniu akcji sabotażowych i dywersyjnych przeciwko władzy obozowej.
Podziemne organizacje
W Auschwitz działało kilka konspiracyjnych organizacji - m.in. Kampfgruppe Auschwitz, która przeprowadzała akcje sabotażowe oraz Organizacja Obozowego Ruchu Oporu - koordynująca ruch oporu w innych obozach. Organizacje te starały się walczyć o przetrwanie więźniów i osłabić terror obozowy.
Przerzuty informacji i prasy
Ważnym elementem konspiracji było przekazywanie informacji pomiędzy blokami i grupami więźniów. Pozwalało to przeciwstawiać się izolacji narzucanej przez władze obozowe. Drukowano też potajemnie gazetki obozowe, np. "Walka", kolportowane następnie wśród więźniów.
Próby ucieczek
Konspiracyjne komórki planowały i organizowały również zbiorowe lub indywidualne ucieczki z obozu. Ze względu na dramatyczne warunki bezpieczeństwa większość tych prób kończyła się niepowodzeniem i śmiercią uciekinierów. Jednak każda udana ucieczka była ogromnym sukcesem moralnym.
Reakcje Niemców na opór więźniów
Każda akcja oporu ze strony więźniów była bezwzględnie tłumiona przez władze obozowe. Za próby buntu czy jakąkolwiek niesubordynację Niemcy stosowali brutalny, masowy terror wobec wszystkich osadzonych. Miało to na celu zastraszenie i uniemożliwienie jakichkolwiek aktów sprzeciwu w przyszłości.
Masowe egzekucje i kary śmierci
Najczęstszą formą represji były publiczne egzekucje uczestników buntów lub losowo wybranych więźniów. Egzekucje te miały charakter masowy - po buntach w krematoriach rozstrzelano lub powieszono setki osób. Karą śmierci groziła za najdrobniejsze nawet przewinienie.
Okrutne tortury i eksperymenty
Aby złamać opór stosowano wymyślne, sadystyczne tortury - bicie, głodzenie, mrożenie, rażenie prądem, symulowane egzekucje. Często więźniowie stawali się też królikami doświadczalnymi w makabrycznych eksperymentach medycznych. Miało to na celu pozbawienie ich człowieczeństwa.
Likwidacja ognisk oporu
Wobec wykrycia konspiracyjnych grup oporu Niemcy reagowali natychmiastową likwidacją całych "zagrożonych" bloków czy kommand roboczych. W ten sposób tłumiono konspirację w zarodku. Ponadto zaostrzano regulaminy obozowe i karanie za najdrobniejsze wykroczenia. Terror miał unicestwić wszelkie przejawy oporu.
Podsumowanie
Akty oporu więźniów w Auschwitz i innych niemieckich obozach koncentracyjnych stanowią jedno z najważniejszych świadectw walki o godność człowieka w ekstremalnych warunkach totalitaryzmu. Od pierwszych pojedynczych aktów niesubordynacji, przez zorganizowane bunty, sabotaże i samobójstwa, po konspiracyjną działalność - więźniowie na różne sposoby przeciwstawiali się obozowemu terrorowi. Te często rozpaczliwe i samobójcze akty pokazują, że nawet w obliczu zagłady możliwe jest zachowanie człowieczeństwa i pragnienie sprawiedliwości.
Najczęstsze pytania
Jakie były najbardziej spektakularne akty oporu w Auschwitz?
Do najgłośniejszych aktów oporu należały: bunt Sonderkommando w krematoriach w 1944 r., masowe samobójstwo ponad 70 więźniarek w Birkenau w 1943 r. oraz akcje sabotażowe przeprowadzane przez organizację Kampfgruppe Auschwitz.
Jakie kary stosowali Niemcy wobec aktów oporu?
Za akty oporu Niemcy stosowali brutalny terror - masowe publiczne egzekucje, okrutne tortury, pseudomedyczne eksperymenty oraz zaostrzanie rygorów obozowych. Miały one na celu zastraszenie więźniów i uniemożliwienie dalszych buntów.
Jak wyglądała konspiracyjna działalność więźniów?
Więźniowie tworzyli tajne organizacje, które koordynowały akcje sabotażowe, drukowały nielegalną prasę obozową, organizowały sieci kontaktów i próby ucieczek. Największe to Kampfgruppe Auschwitz i Organizacja Obozowego Ruchu Oporu.
Dlaczego więźniowie decydowali się na samobójstwa?
Wielu więźniów, nie widząc szansy na przeżycie w dramatycznych warunkach obozowych, decydowało się na samobójstwa indywidualne lub zbiorowe. Były to akty rozpaczy i zarazem protestu przeciwko terrorowi i odebraniu im godności.
Jakie były pierwsze przejawy oporu więźniów?
Początkowo opór ograniczał się do pojedynczych aktów niesubordynacji oraz organizowania nieformalnej samopomocy wśród współwięźniów. Z czasem z tych działań zaczęły wyrastać zalążki ruchu oporu i konspiracji obozowej.
Tagi
Udostępnij
